सहकार्य, आत्मनिर्भरता, समावेशीता र सामाजिक न्याय जस्ता मूल्यहरूमा आधारित संस्था हो– सहकारी

विश्वभरि गरिबी, बेरोजगारी, आर्थिक असमानता र सामाजिक भेदभाव हटाउन सहकारी संस्था प्रभावकारी उपायका रूपमा स्थापित हुँदै आएका छन्। यिनै संस्थाहरूको महत्त्वलाई विश्वभर उजागर गर्नका लागि हरेक वर्ष जुलाई महिनाको पहिलो शनिबार अन्तर्राष्ट्रिय सहकारी दिवस मनाइन्छ। यो दिवसले सहकारीहरूको भूमिकालाई सम्मान दिनुका साथै समाज परिवर्तनको माध्यमको रूपमा सहकारीको प्रवर्द्धन गर्दछ। अन्तर्राष्ट्रिय सहकारी दिवसको पृष्ठभूमि सन् 1923 मा पहिलोपटक सहकारी दिवस मनाइएको हो भने सन् 1995 देखि संयुक्त राष्ट्रसंघ (UN) ले यस दिवसलाई औपचारिक मान्यता दिएको हो। त्यसयता International Co-operative Alliance (ICA) को सहकार्यमा प्रत्येक वर्ष विभिन्न नाराका साथ यो दिवस मनाइन्छ। यस दिवसको मुख्य उद्देश्य सहकारी आन्दोलनको महत्त्व उजागर गर्नु, सहकारीका मूल्यहरूलाई प्रवर्द्धन गर्नु, र विश्वभरि सहकार्य तथा सहअस्तित्वको भावना फैलाउनु हो।

सहकारीको भूमिका र महत्त्व सहकारी संस्था सदस्यहरूको स्वामित्व र नियन्त्रणमा आधारित संस्था हो। यसको उद्देश्य नाफामुखीभन्दा बढी सदस्यहरूको सेवा र सामूहिक हित हुन्छ। सहकारीहरूले कृषि, विपणन, साना उद्योग, बचत तथा ऋण, शिक्षा, स्वास्थ्य, ऊर्जा, आवास आदि क्षेत्रमा काम गर्छन्। विशेषगरी ग्रामीण र पिछडिएको समुदायका लागि सहकारी आर्थिक समृद्धिको भरपर्दो माध्यम हो। नेपालमा पनि सहकारी आन्दोलन निकै पुरानो हो।

हाल देशभर तीन तहमा रहेका लाखौं सहकारीहरू लाखौं जनताको जीवनमा प्रत्यक्ष असर पुर्याइरहेका छन्। यसले खासगरी महिला सशक्तीकरण, लघुवित्त पहुँच, कृषि उत्पादन, शिक्षा, रोजगारी सिर्जना, र सामुदायिक विकासमा उल्लेखनीय योगदान पुर्याएको छ। २०२५ को नारा: सबैका लागि उज्यालो भविष्य निर्माण गर्दै सन् २०२५ (२०७५ साल) को अन्तर्राष्ट्रिय सहकारी दिवसको नारा छ: “Cooperatives: Building a Better Future for All” “सहकारीहरू: सबैका लागि उज्यालो भविष्य निर्माण गर्दै” यस नाराले सहकारी संस्था केवल आर्थिक विकासमा सीमित नरही, दीगो विकास, सामाजिक समावेशीता, जलवायु न्याय, र समान अवसर सुनिश्चित गर्न अग्रसर हुनुपर्ने सन्देश दिन्छ। वर्तमान समयमा विश्वले जलवायु परिवर्तन, युद्ध, महँगी, बेरोजगारी, प्रविधिमा पहुँचको असमानता जस्ता गम्भीर चुनौतीहरू भोगिरहेको छ। यस्ता समस्याहरूको दीर्घकालीन समाधान सामूहिक प्रयास, सहभागिता र उत्तरदायित्वमा आधारित प्रणालीबाट मात्र सम्भव हुन्छ। सहकारी संस्थाहरू लोकतान्त्रिक रूपले सञ्चालन हुने हुँदा यहाँ प्रत्येक सदस्यको मत बराबर हुन्छ।

सबैको स्वामित्व र सहभागिता सुनिश्चित हुने भएकाले यस्तो संस्थाले शक्तिको केन्द्रीकरण होइन, वितरण गर्छ। यही कारणले सहकारीलाई “जनताको आर्थिक संस्था” पनि भनिन्छ। यसले समाजमा समानता, न्याय र आत्मनिर्भरता प्रवर्द्धन गर्दछ। सहकारी र भविष्य निर्माण सहकारी प्रणालीले आजका युवा, महिला, श्रमिक, किसान, गरिब तथा हाशियामा परेका वर्गहरूलाई सशक्त बनाउन सक्ने सम्भावना बोकेको छ। प्राविधिक नवप्रवर्तन, हरित कृषि, महिला उद्यमशिलता, सामाजिक सुरक्षा, सहरी विकासजस्ता क्षेत्रहरूमा सहकारीको प्रयोगले आगामी पुस्तालाई एक सशक्त र समावेशी समाज सुम्पन सक्छ। सन् २०२५ को नारा “सबैका लागि उज्यालो भविष्य” ले पनि सहकारीहरूले कसरी सबै वर्ग र समुदायका लागि समान अवसर तयार गर्न सक्छन् भन्ने कुरामा जोड दिन्छ। सहकारी संस्था भनेको केवल व्यापार होइन, साझा उद्देश्य र सामूहिक उत्तरदायित्वमा आधारित जीवनशैली हो।

निष्कर्ष अन्तर्राष्ट्रिय सहकारी दिवस केवल उत्सवको रूपमा मात्र नभई, सहकारी मूल्य र विचारको पुनः मूल्यांकन र पुनः संकल्प गर्ने दिन हो। यसले सहकार्य, समर्पण, र सामाजिक एकताको महत्व सम्झाउँछ। सन् २०२५ को नाराले हामी सबैलाई आ-आफ्नो समुदायमा सहकारी भावना विकास गरी समावेशी, न्याययुक्त र दिगो भविष्य निर्माण गर्न प्रेरित गर्छ। सहकारी अभियानलाई अझ सशक्त र प्रभावकारी बनाउँदै अगाडि बढ्नु आजको आवश्यकता हो। सहकारी दिवसको हार्दिक शुभकामना! (शाह देशकै नमूना सहकारी मध्यको एक किसान बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्थाका महा प्रबन्धकको रुपमा कार्यररत हुनुहुन्छ ।)